Բնածին և տեխնածին աղետներ

Ջրհեղեղներ: Այլ տարերային աղետների մեջ ավելի հաճախ դիտվում են ջրհեղեղները։ Ջրհեղեղները բնության ուժերի գործողության հետևանքով ցամաքի զգալի մասի ժամանակավոր ջրածածկումներ են։ Ջրհեղեղները տարերային աղետների մյուս տեսակներից տարբերվում են այն բանով, որ որոշ չափով կանխատեսելի են։ Դա հնարավորություն է տալիս շատ դեպքերում վաղօրոք որոշել ջրհեղեղի ժամը, բնույթը և մասշտաբները։ Ջրհեղեղի հիմնական պատճառներն են՝տեղատարափ, երկարատևանձրևները, ձնհալը,պատվարների ու ամբարտակների ճեղքվածքները, փլուզումները, սողանքները, այլ բնական երևույթները։

Ջրհեղեղը վնասում է արդյունաբերական և գյուղատնտեսական օբյեկտները, աճեցրած բերքով դաշտերը,քայքայում է  շենքերը, հիդրոտեխնիկական  կառույցներն ու հաղորդակցության ուղիները,փչացնում ձեռնարկությունների սարքավորումները։ Խոշոր ու աղետալի ջրհեղեղների դեպքում ջրի հոսանքներն արմատախիլ են անում ծառեր, քշում  քարեպատնեշներ, ոչ մեծ տներ, շրջում տրանսպորտային միջոցներ։
Սողանք: Սողանքը երկրաբանական վտանգավոր երևույթ է երկրակեղևի մակերեսային հատվածներում հողազանգվածների երբեմն երկարատև ու աստիճանաբար, երբեմն արագ տեղաշարժով, որն արտահայտվում է սարերի,բլուրների  լանջերում,գետահովիտներում,  ծովերի ու լճերի ափերին։ Սողանքը զարգանում է հողազանգվածներում, որոնք չունեն բնական կցորդում։ Սողանքի առաջացման պատճառներն են՝ջրով հագենալու հետևանքով գետնահողի (գրունտի) բեռնվածության ավելացումը,փոսերի, իջվածքների,մակերեսային շերտերի տակ ջրակայուն կավի զանգվածի առկայությունը, թեք, զառիթափ տեղանքում անտառահատումները։ Սողանքի դեմ պայքարի գլխավոր եղանակը գետնաջրերի հեռացումն է։

Սելավ: Սելավը կարճաժամկետ և բուռն ցեխային,երբեմն ցեխաքարային հեղեղ է, որը ձևաորվում է լեռնային գետերի ավազաններում՝ օժտված լինելով ավերիչ մեծ ուժով։ Սովորական ժամանակ սելավահունը հաճախ միանգամայն չոր է լինում։ Ձյան արագ հալոցքի, տեղատարափ անձրևների ժամանակ այն լցվում է ջրով, որը սարալանջերի թեքության պատճառով սրընթաց վայր է խոյանում և քշում-տանում հսկայական քանակությամբ բեկորային նյութ։ Սելավները հաճախ հանգեցնում են աղետալի հետևանքների, ավերում են գյուղեր ու ճանապարհներ,ծածկում  դաշտեր ու այգիներ։ Սելավային հեղեղների դեմ պայքարը կազմակերպվում է արգելափակող պատվարներ կանգնեցնելով, հոսքը սպառնալի վայրերից շեղելով և ջրահոսքի ավազանը անտառապատելով։

Քարաթափում: Բեկորների կուտակում,  որն առաջանում է լեռնային ապարների հողմահարման ու քայքայման ժամանակ լեռների ստորոտներում ու  լանջերի վրա։
Բացի այդ, քարաթափում-փլուզումներ  տեղի են ունենում ծանրության ուժի  ազդեցության տակ տարբեր պատճառներից՝ ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությունների ներգործությունի, սառչելիս ջրի ընդարձակումից, երկրաշարժից։ Սովորաբար քարաթափումները ծածկում են լեռնալանջերի ստորին, երբեմն էլ   միջին մասը։

Տեխնածինբնույթիվթարներուաղետներ։ Վթարնարդյունաբերական  օբյեկտումկամ տրանսպորտում տեղիունեցող  վտանգավոր պատահարէ,  որը մարդկանց կյանքին ու առողջությանը սպառնալիք էստեղծում,  հանգեցնում էարտադրական  շենքերի ուկառույցների ավերման, սարքավորումների, մեխանիզմների, տրանսպորտային միջոցների, հումքի ուպատրաստի արտադրանքի վնասման կամ ոչնչացման, արտադրական գործընթացի խախտման  և շրջակա միջավայրիբնական  վիճակի վատթարացման։ Աղետը ողբերգական հետևանքներով  իրադարձություն է, մարդկային զոհերով մեծվթար։ Վթարի և աղետի միջև կտրուկ  և խիստ ընդգծված սահման գոյություն չունի։ Գլխավոր չափանիշներն են՝  վնասի մասշտաբն և մարդկային զոհերի առկայությունը։ Օրինակ, եթե երկու-երեքմեքենայի  բախման ժամանակ կան վնասվածքներ,  թեև տուժել  ենմարդիկ, ապա դա վթար է, եթե պատահարի վայրում զոհեր կան՝ավտոմոբիլային  աղետ է։ Վթարներն ու աղետները կարող են նյութական վնասի  և բնակչության  շրջանում կորուստների ծանրությանը համապատասխանող արտակարգ իրավիճակների աղբյուր  ծառայել։Ծանոթանանք դրանցից հիմնականներին։

  Ճառագայթային (ռադիացիոնաղետներ:  Ճառագայթային վթարներն ու աղետները կարող են տեղի ունենալ ճառագայթայինվտանգավոր  օբյեկտներում։ Ճառագայթային վտանգավոր օբյեկտասելով հասկացվում է ցանկացած այն օբյեկտը, այդ  թվումմիջուկային  ռեակտորը, գործարանը, որն օգտագործում է միջուկային վառելիք կամ  վերամշակում միջուկային նյութ, ինչպես նաև միջուկային նյութի պահպանման տեղը և միջուկայիննյութ փոխադրող տրանսպորտային միջոցը կամ  իոնացնողճառագայթային  աղբյուրը, որոնցում վթարների ժամանակ կարող է տեղի  ունենալ մարդկանց,  գյուղատնտեսական կենդանիների, ինչպես նաև շրջակա  բնական միջավայրի ճառագայթահարումկամ ճառագայթային աղտոտում։ Ճառագայթային վտանգավորօբյեկտներում վթարները կարող են ուղեկցվել  գազաաէրոզոլայինամպի ելքով, որը տարածվում է քամու ուղղությամբ։ Ռադիոակտիվ նյութերն ամպից նստելով տեղանքի վրա՝աղտոտում են այն։ Ընդ  որում՝ ամպի տարածման գոտումհայտնված բնակչությունը ենթարկվում է ներքին ու արտաքին ռադիոակտիվ ճառագայթահարման։ Արտաքին ճառագայթահարումը բնութագրվում է մարդու վրա արտաքինիոնացնող  ճառագայթման ներգործությամբ։ Ներքինճառագայթահարումը օրգանիզմի վրա ռադիոակտիվ նյութերիիոնացնող ճառագայթումն է, որոնք օրգանիզմի ներսն ենթափանցում օդի, սննդի, ջրի և այլնի հետ

 Միջուկային էներգետիկայի օբյեկտներում ռադիոակտիվաղտոտումն ունի  մի շարքառանձնահատկություններ, որոնցից հիմնականներն են՝ռադիոակտիվ արգասիքների մանրացվածությունը (դիսպերսայնությունը), ռադիոակտիվ ամպի ոչ մեծբարձրությունը, հաճախռադիոակտիվ արտանետման զգալի տևողությունը, որը  քամուուղղությունը փոխվելիս ստեղծում է շառավղայի նռադիոաղտոտման սպառնալիք՝ վթարի աղբյուրին հարող ամբողջտեղանքում։ Ընդ որում, տեղանքի աղտոտումը, որպես կանոն, ունի բարդ բնույթ և այն վթարի ընթացքում դժվար էկանխատեսել։ Հայաստանի Հանրապետությունում ճառագայթային (ռադիացիոն) վտանգավոր օբյեկտ է ատոմայինէլեկտրակայանը։

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *